«Η ανώτατη αρετή δεν είναι να είσαι ελεύθερος παρά να μάχεσαι για την ελευθερία»

επιμέλεια κειμένου Κοκοσιουλη Νικολέτα

28η Οκτωβρίου 1940. Η ημέρα που η Ελλάδα, διά των αντιπροσώπων της, αρνήθηκε την ελεύθερη διέλευση των ιταλικών στρατευμάτων από την επικράτειά της, επιλέγοντας έτσι την είσοδό της στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ημέρα από την οποία ξεκίνησε ο αγώνας ενός ολόκληρου λαού για τη διατήρηση της λεφτεριάς του. Για αυτό το χρονικό σημείο της ιστορίας, για το «Ελληνικό Έπος», και για το ταραγμένο διάστημα που ακολούθησε έχουν γραφτεί αναρίθμητες σελίδες, έχουν συντεθεί τραγούδια, έχουν γυριστεί ταινίες, έχουν εκδοθεί βιβλία, έχουν γίνει παρελάσεις, σχολικές εορτές… Πώς αλλιώς;

28η Οκτωβρίου 1940. Η επέτειος αυτή, μαζί με πολλές άλλες, φέρουν το βάρος του αγώνα των Ελλήνων, επειδή τόλμησαν να σηκώσουν το κεφάλι τους κόντρα στον κατακτητή, κόντρα στον φασισμό και, ύστερα, στο ναζισμό. Το βάρος όλων των Ελλήνων που υπερέβησαν εαυτούς, που αγωνίστηκαν με τέτοια αυταπάρνηση, που ξεπέρασαν τον προσωπικό κίνδυνο, την ατομική ασφάλεια αλλά και τον φόβο του θανάτου και έδωσαν την υπέρτατη μάχη απέναντι στον εχθρό, για την πατρίδα και την ελευθερία.

Ήταν οι φαντάροι στο μέτωπο, που πάλευαν «με το χέρι κολλημένο στο ντουφέκι». «Το ντουφέκι τους συνέχεια του χεριού τους, το χέρι τους συνέχεια της ψυχής τους», αυτής της ψυχής που τους έφτασε στο αλβανικό μέτωπο. Αυτής της ψυχής που έκανε τους εχθρούς να καταλάβουν πόσο υποτίμησαν τον λαό που πήγαν να κατακτήσουν.

Ήταν ύστερα οι άνθρωποι της Αντίστασης, που αρνήθηκαν να υποταχθούν στον ξένο κατακτητή, γιατί «δεν μπόρεσαν ποτέ να βολευτούν με λιγότερο ουρανό, δεν μπόρεσαν ποτέ να βολευτούν κάτω από ξένα βήματα». «Μόνο στον ήλιο, μόνο στο δίκιο». Αδιαπραγμάτευτα. Αφετηρία του αγώνα αυτού, η δική μας Δομνίστα, η «Αγία Λαύρα της Αντίστασης».

Ήταν οι Γυναίκες. Οι μανάδες «που κρατούσαν τα βουνά, όρθιοι να στέκουν οι γιοι τους». Οι γυναίκες στην Πίνδο και σ’ όλη την Ελλάδα, «ξαφνιάσματα της φύσης» που «δεν αγκομαχάνε» κι «οβίδες κουβαλάνε». Αυτές οι γυναίκες, «της λεφτεριάς μανάδες».

Ήταν τα παιδιά, τα πιτσιρίκια, οι Μικροί Ήρωες και τα οδυσσεϊκά τεχνάσματά τους ενάντια στους κατακτητές. Ήταν όλοι οι επώνυμοι κι όλοι οι ανώνυμοι.

Ήταν το θάρρος τους, η γενναιότητά τους, το πείσμα τους και οι ματωμένες σημαίες τους.

Δεν μπορούμε παρά να στεκόμαστε με δέος απέναντί τους.

Δεν μπορούμε παρά να ευγνωμονούμε.

28η Οκτωβρίου 2022. Κι εμείς εδώ, «στο σήμερά μας», την ελευθερία μας πλέον την έχουμε δεδομένη, χάρη σε Αυτούς. Τη θεωρούμε πολύτιμη – που σαφώς είναι – αλλά και «ασφαλισμένη». Η Ελευθερία, όμως, δεν είναι ποτέ κατάσταση. Είναι διαρκής κατάκτηση. Βρίσκεται πάντα σε ροή. Δε διασφαλίζεται. Δε «φυλακίζεται». Είναι πάντα το ιδανικό που κυνηγάμε. Και ίσως την «περισσότερη» ελευθερία τη βιώνουν όσοι τη στερούνται πιο πολύ. Όλοι οι απανταχού «ελεύθεροι πολιορκημένοι». Γιατί είναι αυτοί που, ανήμποροι να ζήσουν στα δεσμά, είναι έτοιμοι να θυσιάσουν και τη ζωή τους την ίδια για την ελευθερία.

Η επιλογή της Ελλάδας να εμπλακεί στον πόλεμο αντί να δεχθεί την ατιμωτική παράδοση ήταν επιλογή Ελευθερίας. Οι άνθρωποι που πολέμησαν στο μέτωπο και οι άνθρωποι που για τριάμισι περίπου χρόνια βρέθηκαν υπό ξένη κατοχή, ήταν πιο ελεύθεροι από όσους στις μέρες μας καρπώνονται τα οφέλη της δοσμένης ελευθερίας τους θεωρώντας την αυτονόητο δικαίωμά τους. Γιατί η ελευθερία κοχλάζει σε εκείνο το μέρος της ψυχής, που μπορεί να υπερβεί τον εαυτό και την ασφάλεια, προκειμένου να διαφυλάξει το αδέσμευτο, το ανυπόταχτο. Είθε να υπάρχει ακόμη στις μέρες μας, φλογερός στην ψυχή μας, τέτοιος βαθύς πόθος για λεφτεριά, ώστε να καταφέρουμε να αντισταθούμε σε όλους τους κινδύνους που καιροφυλακτούν και τη ροκανίζουν.

«Η ανώτατη αρετή δεν είναι να είσαι ελεύθερος παρά να μάχεσαι για την ελευθερία», είπε ένας ελεύθερος άνθρωπος, ο Νίκος Καζαντζάκης. Προς τιμήν των Ελεύθερων του ’40, λοιπόν.

Χρόνια Πολλά!