Τα θεμέλιά μου στα βουνά

Δευτέρα, 28 Οκτωβρίου 1940. Δομνίστα.

«Μία ωραία πρωία όλοι στο χωριό βουβαθήκαμε. Στις 28 Οκτωβρίου 1940 χτύπησε η καμπάνα για να σημάνει την κήρυξη του πολέμου. Απ’ το χωριό μας που ήταν δεν ήταν περίπου 1300 άτομα, έφυγαν τα 150 και πλέον παιδιά όλα μαζί μια μέρα. Το ξεκίνημα έγινε με μια ψυχή και καρδιά για την Αλβανία. Είχαμε κι εμείς το δίκιο με το μέρος μας.»
(Γρίβας Μιχάλης του Σπύρου)

«Στις 29 το πρωί συγκεντρωθήκαμε όλοι οι χωριανοί, που επιστρατευόμασταν, στην πλατεία του χωριού, στις 5 το πρωί, με βροχή, κι εκεί έγινε ο δραματικός αποχαιρετισμός με τους δικούς μας, φίλους, συγγενείς, χωριανούς, τρυφερές φιλίες. Δραματικές, γιατί ήταν σίγουρο πως κάποιοι από μας δε θα ξαναγύριζαν!… Νόμος του πολέμου, βλέπετε. Πολλοί μας συνόδεψαν μέχρι το Κρίκελλο…»
(Κουβέλης Κωνσταντίνος του Ηλία)

Τα θεμέλιά μας στα βουνά.

Στον τόπο ακριβώς που βρισκόμαστε, ακριβώς τέτοια μέρα, Δευτέρα, πριν 84 χρόνια, οι συχωριανοί μας συγκεντρώθηκαν εδώ, στην πλατεία για να στείλουν τους νέους τους στον πόλεμο. Πόσο πόνο χωρά αυτός ο αποχαιρετισμός; Πόσο σπαραγμό; Αλλά και πόσο θάρρος, γενναιότητα και δύναμη έχει η ψυχή του στρατιώτη που ξέρει ότι έχει με το μέρος του το δίκιο.
Έφυγαν οι νέοι και πήγαν πάνω ψηλά στο Αλβανικό μέτωπο για να δώσουν μάχες που έμελλε όχι μόνο να αναχαιτίσουν τον εχθρό αλλά και να ορίσουν την πορεία του πολέμου.

Γράφει ο Ελύτης

«Τα θεμέλιά μου στα βουνά
Και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους
Και πάνω τους η μνήμη καίει
Άκαυτη βάτος.
Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω.
Εσύ μόνη απ’ τη φτέρνα τον άντρα γνωρίζεις.
Εσύ μόνη απ’ την κόψη της πέτρας μιλάς.»

Η μνήμη των νέων που έφυγαν εκείνο το πρωί για να πάνε στο μέτωπο κοχλάζει ακόμη στα βουνά και ρέει ως τις πόλεις. Η μνήμη των νέων που έφυγαν για το μέτωπο και όσων συμπορεύτηκαν στον αγώνα τους, των μεγάλων, των μικρών, των αντρών, των γυναικών. Η μνήμη όλων όσοι στάθηκαν, όπως λέει ο ποιητής, «καταντικρύ του μελανού φορέματος των απόφασισμένων», απέναντι δηλαδή στους μελανοχίτωνες φασίστες του Μπενίτο Μουσολίνι. Και η Μοίρα τους ήταν μόνη της στα Στενά, απέναντι σε στρατό υπεράριθμο, ισχυρότερα εξοπλισμένο και φροντισμένο.

Τα θεμέλιά μας η ψυχή τους.
Τα θεμέλιά μας ο αγώνας τους.
Τα θεμέλιά μας η ελευθερία.
Τα θεμέλιά μας το δίκιο.
Δε βολεύονται αλλιώς οι ψυχές.
«Τα θεμέλιά μας στα βουνά» και στις ένδοξες μάχες που δόθηκαν σε αυτά.

Πίνδος, Ελαία-Καλαμάς, Βοβούσα, Χειμάρρα, Κορυτσά, Άγιοι Σαράντα, Πόγραδετς, Αργυρόκαστρο, Ύψωμα 731.

Τα θεμέλιά μας, εκεί.

Στο Ύψωμα 731 έμελλε να κριθεί η έκβαση όχι μόνο του ελληνοϊταλικού πολέμου αλλά σε βάθος χρόνου να καθοριστεί και ο ρους του Δευτέρου Παγκοσμίου. Ένα ύψωμα 731 μέτρα πάνω από τη γη έγινε συνώνυμο του θανάτου αλλά και του ανείπωτου ηρωισμού. 9-24 Μαρτίου 1941. Ο ιταλικός στρατός τριπλάσιος. Ο εξοπλισμός τους ασύγκριτος. Ο Μουσολίνι παρών, ώστε να κατορθώσει πλέον να νικήσει τους Έλληνες.
Ξημερώματα 9 Μαρτίου ξεκινούν μανιώδεις βομβαρδισμοί από τον ιταλικό στρατό εναντίον των Ελλήνων πάνω στο Ύψωμα. Οι βομβαρδισμοί είναι τόσο λυσσαλέοι που οι Ιταλοί θεωρούν δεδομένη την ισοπέδωση των Ελλήνων. Τόσο λυσσαλέοι που το Ύψωμα χάνει πέντε μέτρα ύψος. Η μάχη διαρκεί 15 ημέρες, υπό την ηγεσία πρώτα του ταγματάρχη Κασλά και ύστερα του λοχαγού Κουτρίδη. Η νίκη είναι ελληνική. Οι απώλειες για τον ελληνικό στρατό 125 νεκροί, 28 εξαφανισθέντες, και 425 τραυματίες. Για τον ιταλικό στρατό 1.000 νεκροί και 3.000 τραυματίες.

Ο Μουσολίνι αποτυγχάνει να νικήσει τους Έλληνες και έτσι ο Χίτλερ αναγκάζεται να στρέψει τις δυνάμεις του στον ελλαδικό χώρο. Αυτό τον καθυστερεί με αποτέλεσμα αργότερα να τον βρει ο σφοδρός χειμώνας στα σοβιετικά εδάφη. Τον Απρίλιο του ’41 οι Γερμανοί μπαίνουν στην Ελλάδα και εκεί ξεκινά ένα άλλο τεράστιο, πικρό και αιματοβαμμένο κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας.
Στο Ύψωμα 731, όμως, και σε όλες τις μάχες, από τα βουνά ως τη θάλασσα, έχει θεμελιωθεί και το ήθος, η αγωνιστικότητα και η αυταπάρνηση όσων πολέμησαν. Το Ύψωμα μπορεί να έχασε πέντε μέτρα ύψος αλλά ανυψώθηκε από το θάρρος, τη γενναιότητα και την αγωνιστικότητα των υπερασπιστών του.
Δευτέρα, 28 Οκτωβρίου 2024. Δομνίστα. Στην ίδια πλατεία με τη μνήμη ζωντανή. Στο χωριό, στον τόπο που συνέδεσε τη φήμη του με την αντίσταση ενάντια στον κατακτητή. Είναι βαριά η μνήμη που φέρει και που φέρουμε. Βαριά η μνήμη που φέρουν τα βουνά.
Καίει η μνήμη, άκαυτη βάτος.
Αλλά θέλει πάντα προσοχή η μνήμη να μη γίνει μνήμα και να μη γίνει η ελευθερία απλό μνημείο.
Θέλουν πάντα προσοχή οι αποφάσεις που θα πάρεις για να μη βρεθείς με το μέρος των από-φασισμένων.
Γιατί ο φασισμός σαν έρχεται δεν τον βλέπεις αμέσως.
Θέλει πάντα προσοχή σε ποιον επιλέγεις να λογοδοτείς, στον λαό ή στον κυριευτή.
Μεγάλη προσοχή με ποιον και γιατί επιλέγεις να πολεμάς.
Τότε και πάντα.
Τότε και τώρα.
Είναι βαριά η μνήμη που φέρουμε και η ιστορία θα μας κρίνει.
Δε βολεύεται η ψυχή ανελεύθερη. Δε βολεύεται στο άδικο.
Τα θεμέλιά μας όπου και το δίκιο.
«Τα θεμέλιά μας στα βουνά και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους».
Ζήτω το έπος του ’40.
Στη μνήμη και στην κληρονομιά των αγωνιστών που το δημιούργησαν.
Με την ευχή το ‘Ζήτω’ μας να είναι αληθινό, ουσιαστικό και αντάξιό τους.

Πάντα «καταντικρύ του μελανού φορέματος των απόφασισμένων».

Οι μαρτυρίες των Γρίβα Μιχάλη και Κουβέλη Κωνσταντίνου αντλήθηκαν από το βιβλίο ‘Η Δομνίστα και το Έπος του ’40’ (Παπαδόπουλος Κώστας Α., Σταμάτης Αθανάσιος Δ., Αθήνα, 1987)

Κοκοσιούλη Νικολέττα
Εγγονή Νικ. Αθ. Σταμάτη